ژالون (ژالون نقشه‌برداری) یکی از ابزارهای مهم در نقشه‌برداری و مهندسی عمران است که برای تعیین خطوط مستقیم، تراز کردن نقاط و نشانه‌گذاری در عملیات نقشه‌برداری استفاده می‌شود.
تعریف ژالون (Jalon)
ژالون یک میله بلند، باریک و معمولاً قابل حمل است که به صورت عمودی روی زمین قرار می‌گیرد و برای نشانه‌گذاری و هدف‌گیری در نقشه‌برداری کاربرد دارد. این ابزار معمولاً از جنس فلز، فایبرگلاس یا چوب ساخته می‌شود و ممکن است رنگ‌های شاخص (مانند قرمز و سفید) داشته باشد تا از فاصله دور قابل تشخیص باشد.
۱. اجزای تشکیل‌دهنده ژالون
میله اصلی: معمولاً از جنس آلومینیوم، فایبرگلاس یا چوب با مقاومت بالا در برابر ضربه و شرایط جوی.
نوک تیز یا پایه: برای فرورفتن در زمین و جلوگیری از لغزش.
باندهای رنگی: معمولاً قرمز-سفید یا زرد-سیاه برای دید بهتر از فواصل دور.
قابلیت تنظیم ارتفاع (در ژالون‌های تلسکوپی): دارای بخش‌های کشویی برای افزایش دقت در شیب‌دار بودن زمین
2. کاربردهای ژالون در نقشه‌برداری
تعیین خطوط مستقیم (مثلاً برای پیاده‌کردن نقشه ساختمان یا جاده).
ترازیابی و نشانه‌گذاری نقاط ارتفاعی.
هدایت دستگاه‌های نقشه‌برداری مانند تئودولیت یا نیوو (ترازیاب).
مشخص کردن مرزهای زمین در عملیات تفکیک اراضی
3. انواع ژالون
ژالون ساده: یک میله صاف بدون قابلیت تنظیم ارتفاع.
ژالون تلسکوپی: قابل تنظیم از نظر طول (برای کار در شیب‌ها یا نقاط مرتفع).
ژالون نوری: مجهز به پریسم یا بازتابنده برای استفاده در فاصله‌های دور
4. کاربردهای تخصصی ژالون
نقشه‌برداری توپوگرافی: علامت‌گذاری نقاط ارتفاعی.
احداث راه‌سازی: تعیین مسیر مستقیم جاده‌ها.
عملیات تسطیح (ترازیابی): هم‌ترازی نقاط در پروژه‌های عمرانی.
کنترل کیفیت اجرا: بررسی انطباق سازه با نقشه اجرایی
5. تفاوت ژالون با سایر ابزارهای نقشه‌برداری
میر (Mire): یک صفحه مدرج است که برای اندازه‌گیری اختلاف ارتفاع استفاده می‌شود.
شاخص (Staff): مانند میر ترازیاب، برای قرائت ارتفاع در ترازیابی به کار می‌رود.
ژالون فقط برای نشانه‌گذاری و هدف‌گیری است و معمولاً مدرج نیست.
تفاوت ژالون با شاخص (Staff) و ری‌بات (Rod)
| بزار | کاربرد اصلی | مدرج بودن | مورد استفاده با |
|---|---|---|---|
| ژالون | نشانه‌گذاری و هدف‌گیری | خیر | تئودولیت/نیوو |
| شاخص (Staff) | اندازه‌گیری اختلاف ارتفاع | بله (میلی‌متر) | ترازیاب |
| ری‌بات | اندازه‌گیری فاصله با EDM | بله | توتال استیشن |
6. نحوه استفاده از ژالون
ژالون را به صورت عمودی در نقطه مورد نظر قرار دهید.
با استفاده از دستگاه نقشه‌برداری (مثل تئودولیت)، ژالون را هدف‌گیری کنید.
برای دقت بیشتر، ممکن است از سه‌پایه ژالون استفاده شود.
7. ژالون در قانون ایران (ثبت املاک و نقشه‌برداری)
در عملیات ثبتی و نقشه‌برداری املاک در ایران، ژالون برای تعیین حدود اراضی و پیاده‌کردن نقشه‌های ثبتی استفاده می‌شود. اداره ثبت اسناد و املاک و سازمان نقشه‌برداری کشور از این ابزار در پروژه‌های سندسازی اراضی استفاده می‌کنند.
8. کاربردهای تخصصی ژالون
نقشه‌برداری توپوگرافی: علامت‌گذاری نقاط ارتفاعی.
احداث راه‌سازی: تعیین مسیر مستقیم جاده‌ها.
عملیات تسطیح (ترازیابی): هم‌ترازی نقاط در پروژه‌های عمرانی.
کنترل کیفیت اجرا: بررسی انطباق سازه با نقشه اجرایی
9. ژالون‌های مدرن و فناوری‌های جدید
ژالون‌های پرسیوم (Prism Jalon): مجهز به منشور بازتابنده برای استفاده با توتال استیشن (فاصله‌یاب نوری).
ژالون‌های لیزری: دارای هدف لیزر برای دقت بالا در محیط‌های کم‌دید.
ژالون‌های هوشمند: قابلیت اتصال به GPS نقشه‌برداری برای ثبت خودکار مختصات.
10. نکات ایمنی در استفاده از ژالون
از ژالون‌های با پایه محکم در زمین‌های نرم استفاده شود.
در مناطق بادخیز از ژالون‌های سنگین‌تر یا پایه سه‌پایه استفاده گردد.
در صورت استفاده از ژالون‌های فلزی، در مناطق رعد و برق احتیاط شود.
11. تفاوت ژالون با شاخص (Staff) و ری‌بات (Rod)
جمع‌بندی نهایی
ژالون یکی از ساده‌ترین اما حیاتی‌ترین ابزارهای نقشه‌برداری است که برای خط‌کشی، ترازیابی و علامت‌گذاری استفاده می‌شود. انتخاب نوع ژالون (ساده، تلسکوپی، پرسیوم) بستگی به دقت مورد نیاز و شرایط محیطی دارد.